A. Haluk Ünal
Türkiye halkları diktatoryal bir rejimin gölgesinde soluk alamaz halde. ‘Saray Devleti’nin hukuksuzluğu, eşitsizliği ve adaleti yok eden uygulamaları, kayyımlar, sivil darbeler, doğa talanı ve gençliğin geleceğini çalan politikalar aracılığıyla toplumu nefessiz bırakıyor. Ancak bu karanlığa meydan okuyan dinamikler, dip dalgaları da satha çıkmaya başladı.
Gençlik protestoları, işçilerin grevleri, kadınların özgürlük çığlıkları, Alevilerin eşit yurttaşlık talepleri, Anadolu’nun dört bir yanındaki çoban ateşleri; Kürt halkının dirilişi ve Ortadoğu’da bir oyun kurucuya dönüşmesi… Bu mikro ve makro direnişler, dağınık ama diri; yerel ama birbiriyle bağlanma potansiyeli taşıyor.
Soru açık: Bu ateşleri nasıl birleştirebiliriz, rejimin zincirlerini kırabilecek bir dalga yaratabilir miyiz?
Geleneksel yapılar –sendikalar, meslek odaları, siyasi partiler– bu çağın çağrısına doğaları gereği yanıt veremiyor.
Analog çağın hiyerarşik, rekabetçi ve zayıflamış kalıntıları, dijital çağın yatay, hızlı ve ağ tabanlı ruhundan uzak kalıyor.
Ülkemizde sayısız kez denenmiş birlik, birleşik zemin ve güç birliği denemelerinin ardında, birleşik mücadele için büyük emekler olsa da, çoğu kez bürokratik gölgelerden sıyrılamadık veya yeterince kapsayıcı olamadık. Çünkü araçlarımız amacımıza uygun tasarlanmamışlardı.
İhtiyacımız, çoban ateşlerinin kaotik enerjisini kucaklayabilecek, belirsizliği bir güce çevirebilecek, yeni çağın biliminden ilham alan bir zemin olabilir.
Bu zemin, yerel kongreler üzerine yükselip, bir bilgi bankası etrafında örülebilir ve yatay bir dijital şebekeyle birbirine bağlanabilir.
Yerel Kongrelerden Dijital Şebekeye
İlk Adım: Yerel Kongrelerin Kuruluşu
Mücadelemizin temeli, il, ilçe ve bölge düzeyinde kurulabilecek yerel kongreler olmalı inancındayım. Yüz yüze, rûberû…
Güney Afrika’nın apartheid karşıtı halk meclislerinden ilham alan bu kongreler, doğrudan demokrasinin canlı birer yansıması olabilir.
Hiyerarşisiz, çevreden merkeze, her yurttaşın sözünü yükseltebileceği bir alan. Mahallelerden köylere, üniversitelerden fabrikalara, herkesin katılımına açık bu meclisler, yerel sorunları, mücadeleleri ve çözüm önerilerini merkeze alabilir.
Türkiye’de kongre tarzı örgütlenme, Kürt siyasi hareketinin öncülüğünde filizlendi.
2007’de, “Kürt mahallesinde” Demokratik Toplum Kongresi (DTK), Kürt solu tarafından kuruldu. Ardından, Abdullah Öcalan’ın vizyonuyla, 2012’de “Türk mahallesinde” Halkların Demokratik Kongresi (HDK), Kürt ve Türk solunun ortak çabasıyla doğdu.
Bu deneyimlerin en berrak ve aydınlatıcı metinleri, sevgili Ertuğrul Kürkçü tarafından kaleme alınmıştı. Kendi payıma “kongre tarzı örgütlenme” fikrini ilk bu metinlerde okumuştum.
Ancak HDK, Kürt Siyasi Hareketi’nin (KSH) Öcalan’ın bu yaratıcı, ön açıcı önerisini HDP’ye feda etmesiyle vermesiyle zayıfladı ve içi boşaldı.
Şimdi, KSH’nin tarihi yapısal bir dönüşüm tartıştığı bu dönemde, ülke çapını kucaklayabilecek, yerel kongreler üzerine yükselebilecek, merkezinde bilgi bankası ve dijital bir ağla bağlanmış bir kongre örgütlenmesi, yeni dönemin toplum sosyolojisine daha uyumlu bir başlangıç oluşturabilir.
İkinci Adım: Bilgi Bankası ve Yatay Dijital Şebeke
Yerel kongreler, bir bilgi bankası etrafında, yatay bir dijital şebeke ile birbirine bağlanabilir. Bu banka, mücadelenin hafızasını ve geleceğini örebilecek iki temel unsurdan beslenebilir:
- Yerel Deneyimlerin Hafızası: Her kongre, kendi mücadelelerini, sorunlarını ve çözümlerini bankaya kaydedebilir. Ak Belen’deki zeytin direnişi, Soma’daki işçi grevi, bir mahalledeki kadın dayanışması… Bu hikayeler, bir kuantum dolaşıklığı gibi, diğer mücadelelere ilham verebilir, şehirleri birbirine bağlayabilir.
- Uzman Bilgisi ve Küresel Çözümler: Çalışma grupları, paylaşımcı ekonomi, yerel tedarik zincirleri, ortak aş evleri ve mahalle kreşleri gibi somut çözümler üretebilir. Mondragon kooperatifleri, Brezilya’nın topraksız köylü hareketi, Rojava’nın komünal pratikleri gibi küresel örnekler, tercüme edilip yerel bağlamlara uyarlanabilir. Bu bilgiler, her topluluğun kendi dayanışma ağını kurması için bir kılavuz olabilir.
Dijital şebeke, bu bilgi bankasını canlı bir ağa dönüştürebilir. Açık kaynaklı bir platformda hayat bulabilecek bu şebeke, blockchain veya federated server’larla güvenliği ve özerkliği koruyabilir. Barselona’nın Decidim platformu gibi, vatandaşların önerilerini tartışıp oylayabileceği bir sistem, kongrelerin yerel deneyimlerini paylaşmasını sağlayabilir.
Tayvan’ın vTaiwan modeli gibi, veri odaklı bir diyalog aracı, çoğul talepleri analiz ederek ortak bir vizyon oluşturabilir.
Almanya’daki Liquid Democracy yaklaşımı gibi, akışkan bir karar alma sistemi, kongre üyelerinin hem doğrudan oy kullanmasını hem de uzmanlara yetki devretmesini mümkün kılabilir.
Mobil uygulamalar, sosyal medya entegrasyonu ve veri görselleştirme, gençliğin protesto enerjisini şebekeye taşıyabilir.
Hiçbir şehir diğerine üstün olmayacak; her kongre, kendi dokusuna göre şekillenecektir, ama banka üzerinden (veya doğrudan) diğerleriyle gerçek zamanlı bağlar kurabilir. Talepler, bir kuantum süperpozisyonu gibi, çoğul ve akışkan kalabilir.
Modelin İlkeleri
- Doğrudan Demokrasi: Kararlar, kongrelerde, tabandan yukarı alınabilir. Koordinasyon, merkezi bir otorite değil, şehirler arası bir ağla sağlanabilir.
- Dijital Dinamizm: Şebeke, sosyal medyanın hızını ve ağ tabanlı örgütlenmenin gücünü kucaklayabilir.
- Dayanışma Odaklılık: Ortak aş evleri, mahalle kreşleri, üreticiden tüketiciye tedarik zincirleri, rejimin yoksullaştırıcı politikalarına karşı somut alternatifler sunabilir.
- Esneklik: Model, belirsizliği bir tehdit değil, yaratıcı bir güç olarak görebilir. Çoban ateşleri, rejimin öngöremeyeceği bir hareket yaratabilir.
Neden Bu Model?
Bu model, mevcut analog çağın yapılarının gölgelerini dağıtabilir:
- Geçmiş Denemelerin Ötesinde: Ülkemizde sayısız kez denenmiş birlik, birleşik zemin ve güç birliği denemeleri, temsilciler ve bürokratik süreçlerle mikro mücadelelerin spontane ruhunu bastırmış olabilir. Yerel kongreler ve dijital şebeke, bu enerjiyi özgür bırakabilir, yerel özerkliği korurken ulusal bir dalga yaratabilir. Örneğin, Decidim’in Barselona’da yaptığı gibi, dijital bir platform yerel önerileri ulusal çapta birleştirebilir.
- DTK ve HDK’nin Mirası: DTK ve HDK, kongre tarzı örgütlenmenin öncüleri olmuş olabilir, ama kapsayıcılık ve süreklilikte eksik kaldılar. HDK aynı zamanda merkeziyetçiliğin gölgesinden kurtulamadı.
- Bu model, onların vizyonunu ülke çapına taşıyabilir, vTaiwan’ın veri odaklı konsensüs araçlarıyla güçlendirebilir.
- Dijital Çağın Ruhu: Geleneksel yapılar, analog çağın kalıntıları bana göre. Bu şebeke, dijital çağın yatay, hızlı ve ağ tabanlı dinamiklerini kucaklayabilir, Liquid Democracy’nin akışkan karar alma modelinden ilham alarak esnekliği artırabilir.
- Kuantumcu Vizyon: Dolaşıklık (kongrelerin bağlantıları), süperpozisyon (çoğul talepler) ve belirsizlik (esnek yapı), rejime karşı öngörülemez bir güç yaratabilir.
Uygulama Adımları
- Yerel Kongrelerin Kuruluşu: İstanbul, Diyarbakır, İzmir gibi şehirlerde pilot kongrelerle başlatılabilir. Mahallelerden başlayarak, mevcut yerel hareketler (çevre direnişleri, kadın kooperatifleri) entegre edilebilir.
- Bilgi Bankası ve Dijital Şebeke: Açık kaynaklı bir platform kurulabilir. Yerel mücadele hikayeleri, videolar, infografikler ve uzman raporları yüklenebilir. Uçtan uca şifreleme, güvenliği sağlayabilir.
- Uzman Çalışma Grupları: Akademisyenler, aktivistler ve yerel pratisyenlerden oluşan ekipler, paylaşımcı ekonomi ve dayanışma ağları üzerine kılavuzlar hazırlayabilir.
- Şebeke Bağlantıları: Kongreler, sanal forumlar ve bir “mücadele haritası” ile bağlanabilir. Harita, direnişleri ve çözümleri görselleştirebilir.
- Gençlik Katılımı: Dijital yerliler, platformun tasarımına ve sosyal medya kampanyalarına dahil edilebilir. Hashtag’ler ve viral içerikler, gençliğin sesini yükseltebilir.
- Ölçeklendirme: Pilot başarılardan öğrenilerek, model, diğer şehirlere ve uluslararası dayanışma ağlarına yayılabilir.
Zorluklar ve Çözümler
- Rejim Baskısı: Şebekenin dağıtık, “merkezsiz” yapısı direnci artırabilir. Şifreli iletişim ve anonim veri girişi güvenliği koruyabilir.
- Dijital Erişim: Kırsal veya yoksul bölgeler için hibrit (fiziksel-dijital) katılım sağlanabilir. Yerel kolaylaştırıcılar verileri şebekeye aktarabilir.
- Kaynaklar: Kitle fonlaması, uluslararası dayanışma ve yerel karşılıklı yardım finansmanı sağlayabilir.
- Çoğul Talepler: Talepler, ortak bir “eşit yurttaşlık” vizyonu etrafında birleşebilir, ama sabit bir çerçeveye zorlanmayabilir.
Çağrı
Çoban ateşleri, birer kıvılcım olabilir; yerel kongreler, bilgi bankası ve yatay dijital şebeke, bu kıvılcımları bir yangına çevirebilir. Her şehirde bir kongre, her kongrede bir ses, her seste bir umut olabilir. DTK ve HDK’nin mirasını taşıyabilecek, ama onları aşabilecek bu model, yeni dönemin toplum sosyolojisine bir yanıt, rejimin karanlığına bir başkaldırı olabilir.
Şu ana kadar sayısız kez kuruluş ve bozuluşlarına tanık ve özne olduğum, amacımızla temelden çelişen araçlar karşısında, amacımıza uygun bir araç, gelecek hayalimizin öncülü değerinde bir yaşam tarzı sunabilir.
