Editör: A. Haluk Ünal / Muhabir: @Grok
Nepal’in başkenti Kathmandu’da sokaklar hâlâ duman kokuyor. Parlamento binası, bakanlık binaları ve lüks otellerin kalıntıları arasında, 13 Eylül 2025 itibarıyla 51 kişinin hayatını kaybettiği protestoların izleri silinmiyor. Bu olaylar, sadece bir isyan değil; gençlerin dijital araçlarla yönettiği, geleneksel siyaseti altüst eden bir dönüşümün hikayesi. Hatırlayın, 1789 Fransız Devrimi’nde liderler meydanlarda nutuk atar, sendikalar fabrikalarda grev organize ederdi. Veya 2011 Arap Baharı’nda Twitter, sadece haber yayardı. Ama Nepal’de? Discord – video oyun severlerin kullandığı bir sohbet platformu – tam bir “dijital parlamento” oldu. Hiyerarşisiz kanallar, emoji oylamaları ve moderatör lise öğrencileriyle, Gen Z (1997-2012 arası doğan nesil) Başbakan KP Sharma Oli’yi devirdi. Bu model, geleneksel hiyerarşileri aşan, dijital bir örgütlenmeyi temsil ediyor – partileri atlayan, hızlı ve şeffaf bir yapı.
Yasağın Kıvılcımı: Barışçıl Protestodan Devletin Şiddetine
Olaylar, 4 Eylül’de hükümetin 26 sosyal medya platformunu (Facebook, Instagram, WhatsApp gibi) “kayıt yükümlülüğü” gerekçesiyle yasaklamasıyla başladı. Nepal’de nüfusun %50’sinden fazlası internete bağlı, medyan yaş ise 25 – bu, gençlerin damarına basmak gibiydi. Ertesi gün, 5 Eylül’de Kathmandu’da üniversiteliler üniformalarıyla sokaklara indi. Sloganlar “Bizim devrimimiz, sıra bizde!” diye yankılandı. Al Jazeera’ya konuşan 20 yaşındaki öğrenci SudipaMahato, “Öğle saatlerinde her şey kaosa döndü; gaz fişekleri ve lastik mermiler arkadaşlarımın etrafında uçuşuyordu, sokaklarda güvenli yer aradık” diye anlattı. Protestolar barışçıl başladı, ama polis müdahalesi şiddeti tetikledi: Göstericiler, Singha Durbar’daki bakanlık binalarını ve Parlamento’yu ateşe verdi. New York Times, “Gençler, yolsuzluk ve ekonomik eşitsizliğe yıllardır biriken öfkeyle doluydu; sosyal medya yasağı sadece kıvılcım” diye yazdı.
6-7 Eylül’de gerilim zirve yaptı. İçişleri Bakanı Ramesh Lekhak istifa etti, ama sokaklar durulmadı. Ölüm sayısı hızla yükseldi – 19’a ulaştı – ve hükümet sokağa çıkma yasağı ilan etti. BBC ise, “Protestocular, nepotizm (akraba kayırmacılığı) ve yolsuzlukla dolu bir sisteme isyan etti” diye özetledi. Bu sırada, sansürü aşmak için gençler VPN’lere ve Discord’a kaydı. “YouthAgainst Corruption”(yolsuzluk karşıtı gençlik) adlı sunucu, Hami Nepal adlı sivil toplum örgütü (STK) tarafından dört günde 145.000 üyeye ulaştı. Kanallar da ayrıldı, iş bölümü yapıldı: #announcements, duyurular için; #emergency-helpline, acil yardım için; #general, tartışmalariçin.
Bir kullanıcı, sunucuda “Makine istiyorum, molotofla içişleri bakanının evine yürüyelim!” diye öfke kustu – [burada “makine” (İngilizce “machine gun”dan esinli argo), gençlerin öfkesini simgeleyen mecazi bir ifade; yolsuzluk “makinesini” (bürokratik sistemi) silahlanarak devirme çağrısı olarak, Nepal Gen Z argosunda “silah” veya “güçlü araç” anlamında kullanılıyor.]
Başka bir kullanıcı, “Her ölü için bir neta (lider) hayatı! Sahte liderliği öldürün!” diye tehdit savurdu. Ama şiddet çağrılarının ötesinde, fact-check kanalları sahte haberleri ayıklıyordu. IndiaToday, “Sunucular, announcements, fact-check, ground updates, news dump, queries, emergencyhelplines ve general discussions için ayrılmış kanallarla bilgi akışını kolaylaştırdı” diye belirtti.
Devletin Şiddeti: Güvenlik Güçlerinin Ateşi Altında 51 Can Kaybı
8 Eylül’de kriz patladı. Polis, lastik mermi ve coplarla saldırdı; ölüm sayısı 34’e fırladı, 1.300’den fazla yaralı hastanelere taşındı. Al Jazeera’dan 23 yaşındaki öğrenci Ankit Bhandari, “Protestonun sebebi, vergilerimizi nereye gittiğini bilmeden ödemekten kaynaklanan bir hayal kırıklığıydı” dedi. Göstericiler, Yüksek Mahkeme binasını ve Başbakan Oli’nin evini hedef aldı. Ordu devreye girdi; General Ashok Raj Sigdel, moderatörlerle görüşmeye başladı.
O gece, Discord’da dönüm noktası yaşandı: 100.000’den fazla genç, sesli sohbetler ve metin oylamalarıyla geçici lider adaylarını tartıştı. Adaylar arasında Kathmandu Belediye Başkanı Balendra Shah (Balen Shah), eski Nepal Elektrik Kurumu CEO’su Kulman Ghising ve DharanBelediye Başkanı Harka Sampang Rai vardı. Ama zirveye çıkan, 73 yaşındaki eski Yüksek Mahkeme Başkanı Sushila Karki oldu – Nepal’in ilk kadın başyargıcı, yolsuzlukla sıfır toleranslı ünüyle tanınan bir figür. ABC News, “Discord sunucularında aktivistler, geçici lider kim olmalı diye tartıştı; Karki, en önde gelen aday olarak öne çıktı” diye yazdı.
Ölümlerin çoğu, güvenlik güçlerinin (polis ve ordu) ateş açması sonucu yaşandı: Reuters’a göre, polis canlı mermi, lastik mermi ve su topları kullandı; Kathmandu Vadisi Polis Sözcüsü ShekharKhanal, 17 kişinin başkentte polis ateşiyle öldüğünü doğruladı.
Amnesty International, “Güvenlik güçlerinin ölümcül ve daha az ölümcül kuvvetin yasadışı kullanımı, protestocuların ölümlerine ve ciddi yaralanmalarına yol açtı” diye kınadı. Yaralılar arasında 100’den fazla polis de var, ancak BM İnsan Hakları Ofisi, “Güvenlik güçlerinin gereksiz veya orantısız kuvvet kullanımı” iddialarını soruşturma çağrısı yaptı. Wikipedia’ya göre, Hami Nepal organizatörü Anil Baniya, “Barışçıl protestoyu ‘dış güçler ve siyasi parti kadroları’ bozdu” dese de hükümet, taş atma gibi eylemlere canlı mermiyle yanıt verdi.
9 Eylül sabahı, Oli istifa etti. Koalisyonun rotasyon anlaşması (Nepal Kongre Partisi ve Komünist Parti arasında liderlik sırası) çöktü. Discord oylaması, 7.713 katılımcıda %50’den fazla oy alarak Karki’yi önerdi – resmi bir seçim değildi, ama “mini-seçim simülasyonu” olarak işlev gördü.
New York Times, “Nepal Parlamentosu şu an Discord” diye başlık attı; bir kullanıcı, “Tens of thousands are debating the nation’s future” (On binlerce kişi ülkenin geleceğini tartışıyor) diye alıntılandı. Prashamsa Subedi adlı hukuk öğrencisi protestocu, India Today’e “Bu, resmi bir seçim değil; sadece halkın ne düşündüğünü anlamak için. Discord’da ciddi karar alınmadı” dedi.
Ordu ve Cumhurbaşkanı Ram Chandra Poudel ise, öneriyi tanıdı. 12 Eylül’de Karki, cumhurbaşkanlığı sarayında yemin etti – törene ABD, Çin ve Hindistan büyükelçileriyle siyasi liderler katıldı. Al Jazeera muhabiri Rob McBride, “Karki, yolsuzluk karşıtlarının sesi olarak Gen Z gruplarında kabul görüyor” diye yorumladı. The Hindu gazetesi, “Gen Z protestocuları, Karki’yi geçici lider olarak destekliyor, ancak Parlamento feshi ve yasal süreçlerde gecikmeler yaşanıyor” diye ekledi.
Gen Z’nin Vizyonu: Yolsuzluğun Sonu, Adaletin Başlangıcı
Z Kuşağı’nın öncülüğü, nesilsel bir deprem yarattı: Katılımcıların tamamı 13-28 yaş arası, %20.8 işsizlik oranıyla boğuşan yeni mezunlar – bu oran, gençlerin geleceksizliğine dair derin bir çatlak; her dört gençten biri işsiz, binlercesi yurtdışına göç ediyor, aileler remittance’larla ayakta duruyor. Bir çok ülkede olduğu gibi burada da gençliğe “Gelecek Yok!”
Geleneksel partilerin (Oli, Sher Bahadur Deuba, Pushpa Kamal Dahal’ın rotasyonunda) aksine, liderlik hiyerarşisizdi – “Gen Z protest” etiketi ve One Piece anime’sinden esinli logo, kolektif bir sembol oldu. Talepler net: Sosyal medya yasağının kaldırılması, yolsuzluk soruşturmaları, nepotizm [nepo babies – ayrıcalıklı bebeler] sonu, şeffaf hükümet ve yeni seçimler.
“Taleplerimizin çekirdeğinde hukukun üstünlüğü yatıyor; adalet, hesap verebilirlik ve eşitlik, kayırmacılık ve yolsuzluğun önüne geçmeli.” (Hami Nepal manifestosu) Guardian’a konuşan 18 yaşındaki Saurav: “Siyasetçiler ülkeyi kendi açgözlülükleri için satıyor. Bu olmamalı – bu bir devrim, yolsuzluğun sonu, sıra bizde!” Sujan Dahal ise: “Bu bir devrim. Yolsuzluğun sonu. Artık bizim dönemimiz, diyor.” Al Jazeera’dan Shree Gurung: “Gen Z, bu yolsuzluk için hesap verebilirlik ve adil soruşturma talep etti – ne yazık ki hükümet aşırı kuvvet kullandı ve gençleri öldürdü.”
Eski Siyasetin Hamlesi: Kooptasyon Girişimleri ve Gençlerin Reddi
Örgütlülük, merkezsiz bir ağ: Merkezi liderlik yok, moderatörler lise öğrencileri bile olsa yönetebiliyor; yatay, doğrudan demokrasi uyguladıkları dijital bir organizasyona sahipler.
Hareketin Sivil karakteri güçlü; başlangıçta barışçıl anti-yolsuzluk yürüyüşlerdi, ama polis, her zaman olduğu gibi sivil ve barışçı hareketin meşruiyetini yok etmek için şiddeti alevlendirdi. İnsan Hakları İzleme Örgütü, gençlerin taleplerini “Meşru talepler” olarak ilan etti: Parlamento feshi, toplu istifa, yeni seçimler.
Eski siyasal aktörler ise, hareketi yanlarına çekmeye çalışıyor: Oli’nin Nepalli Kongre ve Komünist Parti koalisyonu, Discord moderatörlerine “diyalog” teklif etti, ancak gençler bunu “sistemi koruma taktiği” olarak gördü ve reddettiler. BBC’ye göre, Nepalli Kongre lideri Deuba, “Gençlerin öfkesini anlıyoruz, reform için yanlarındayız” dese de Parash Pratap Hamal (24): “Nepal’e bağımsız siyasi figürler lazım – bu yolsuzluk uzun zamandır var, ulusun değişim zamanı.”
Hami Nepal’den Anil Baniya: “Barışçıl protestolar planladık, kültürel etkinliklerle eğlenceli olsun diye, ama hükümet canlı mermilerle yanıt verdi.” Gençler, vizyonlarında “halk yararına şeffaf, istikrarlı hükümet” isterken, eski çizgilerin restorasyonunu reddediyor: CNN’e göre, “#NepoBaby” etiketiyle “Ekonomik fırsatlar yaratın, göçü durdurun” diyorlar – tıpkı Türkiye’de gençlerin %15’lik işsizlik oranıyla boğuştuğu, geleceksizliğin yarattığı benzer öfke gibi.
Şimdiki belirsizlikte, Karki’nin geçici hükümeti reform vaat ediyor: Eşitlik, özgürlükler ve soruşturmalar. CNN; “Gen Z protestocuları, Başbakan’ı devirdikten sonra ‘sırada ne var’ diye soruyor” diye yazdı. Britannica, “Bu ayaklanma, Sri Lanka (2022) ve Bangladeş (2024) gibi gençlik hareketlerini hatırlatıyor; ekonomik yönetim ve yolsuzlukla dolu hükümetleri deviriyorlar” diye belirtti. Yine de eski düzen yanlıları düşük katılımı (%0.3 nüfus) işaret ediyor. Nepal Bar Association, Karki’nin atamasını “anayasaya aykırı” diye nitelendirdi ve protesto planladı.
Bu “internet-native devrim”, dijital araçların toplumsal hareketlerdeki artan rolünün kanıtı. Nepal’de yaşananlar, gençlik odaklı örgütlenmelerin hükümetleri kısa sürede etkileyebileceğini gösteriyor. Modelin yayılma potansiyeli yüksek görünüyor.
