Uluslararası Adalet Divanı Gazze’de ateşkes kararı vermeyi reddetti. Bunun sorumlusu kısmen Güney Afrika’nın hukuk ekibi.
Karar verildi. Uluslararası Adalet Divanı 26 Ocak’ta İsrail ‘in Hamas’a karşı yürüttüğü savaşta altı adet “g eçici tedbir ” – geçici yasaklama emrinin kabaca karşılığı – almasına hükmetti. Karar, İsrail’in “Gazze’deki Filistinlilerle ilgili olarak” soykırım “eylemlerinin işlenmesini önlemek için gücü dahilindeki tüm önlemleri almasını” gerektiriyor. Karar ayrıca İsrail’in soykırımı teşvik eden açıklamalar yapan kişileri engellemesini ve cezalandırmasını; soykırım iddialarıyla ilgili kanıtları muhafaza etmesini; zor durumdaki yerleşim bölgesine insani yardım sağlanmasını iyileştirmesini ve karara uymak için attığı adımlar konusunda bir ay içinde mahkemeye rapor vermesini gerektiriyor.
Bunların hepsi önemli tedbirlerdir. Hem BM Şartı hem de UAD‘nin kuruluş tüzüğü uyarınca yasal olarak bağlayıcı kabul edilirler. Ancak bunlar Güney Afrika’nın talep ettiği temel yardım unsurunu, yani İsrail’in askeri operasyonlarını derhal askıya almasını içermiyor. Bu açıdan bakıldığında, Güney Afrika’nın davası bir başarısızlık olarak görülmelidir.
Uluslararası mahkemeler yerel muadillerinden farklıdır. Ancak Amerikan hukuk sistemine bir benzetme arıyorsanız, Güney Afrika’nın hukuk ekibini, bir sanığı kasıtlı cinayetle suçlayan ancak sonunda kasıtsız adam öldürme suçundan mahkumiyet, ertelenmiş hapis cezası ve çeşitli şartlı tahliye koşulları ile sonuçlanan bir bölge savcılığı ofisi olarak düşünebilirsiniz.
Kararın ardından Hollanda’nın Lahey kentinde UAD’nin bulunduğu Barış Sarayı’nın merdivenlerinde gazetecilere konuşan Güney Afrika Dışişleri Bakanı Naledi Pandor, kararı ateşkes kararına eşdeğer bir zafer olarak göstermek için elinden geleni yaptı. “Ateşkes olmadan insani yardımı nasıl ulaştırırsınız? Suyu, enerjiye erişimi nasıl sağlarsınız? Yaralananların sağlık hizmeti almasını nasıl sağlayacaksınız?” diye sordu. “Ateşkes olmadan bunların hiçbiri yapılamaz.”
Ne yazık ki, siyasi spekülasyon dünyasının dışında savaş devam ediyor ve çatışmaları durdurmak için devam eden diplomatik çabalara rağmen, hem Hamas hem de İsrail görünüşe göre acı ve kanlı sona kadar savaşmaya kararlı.
Güney Afrika’nın ateşkes talebi neden başarısız oldu?
Karar, İsrail’in “Gazze’deki Filistinlilere yönelik” soykırım eylemlerinin “işlenmesini önlemek için gücü dâhilindeki tüm tedbirleri almasını” gerektiriyor.
UAD Batılı bir kurumdur ve bazı araştırmalar, yargıçlarının kendi ülkelerinin çıkarları doğrultusunda oy kullanma eğiliminde olduklarını ve bunun da gelişmekte olan ülkelere karşı genel bir önyargıyı yansıttığını göstermektedir. Ancak mevcut mahkeme ABD, Somali, Çin, Slovakya, Fransa, Fas, Brezilya, Uganda, Hindistan, Jamaika, Avustralya, Rusya, Lübnan, Japonya ve Almanya’dan 15 hukukçudan oluşmaktadır ve İsrail yanlısı olarak görülemez. Mahkemenin daimi üyelerine ek olarak, Güney Afrika ve İsrail’in davaya katılmak üzere birer ad hoc yargıç atamasına izin verildi ve 11 Ocak’ta Güney Afrika ‘nın, ertesi gün de İsrail ‘in sözlü argümanlarını dinleyen 17 yargıçtan oluşan çeşitli bir heyet oluşturuldu.
Güney Afrika’nın başarısızlığı, UAD önündeki çekişmeli yargılamaların ilk aşamalarında uygulanan düşük ispat standardı göz önüne alındığında daha da korkunçtur. Mahkemenin kararında açıklandığı üzere, davanın geçici tedbir aşamasında, başvuran veya davalı taraf olarak Güney Afrika, İsrail’in soykırım yaptığını kesin olarak kanıtlamak zorunda olmayıp, sadece mahkemenin 1948 Soykırım Suçunun Önlenmesi ve Cezalandırılması Sözleşmesi (hem Güney Afrika hem de İsrail tarafından imzalanmıştır) uyarınca davaya bakma yetkisine sahip olduğunu ve iddialarının “makul” olduğunu “ilk bakışta” (prima facie) göstermek zorundaydı. Daha kesin bir kanıt, esasa ilişkin tam bir duruşmanın takvime bağlandığı ve yürütüldüğü daha sonraki bir tarihte gerekecektir.
Başarısızlığın daha iyi bir açıklaması, Güney Afrika’nın uluslararası hukuk konusunda tecrübeli birkaç uzmanın da yer aldığı hukuk ekibinin yaptığı bir dizi zoraki dava hatasıdır. Bunlardan ilki, maksimum ceza ve dramatik etki arayan Amerikalı savcılar arasında yaygın olan ve bazen jüriler nezdinde geri tepen “aşırı suçlama” hatasıydı. Güney Afrika’nın avukatları, 8 Ekim’den itibaren soykırım iddialarına bağlı kalmak yerine, İsrail’in askeri operasyonlarını “75 yıldır süren apartheid, Filistin topraklarında 56 yıldır süren savaşçı işgal ve 16 yıldır süren Gazze ablukasının” bir sonucu olarak “bağlamsallaştırmaya” çalıştılar.
Böylesi geniş bağlamlı bir yaklaşım sosyal medyada işe yarayabilir, ancak bu yaklaşımın doğrudan İsrail’in sözlü argümanları sırasında büyük bir etkiyle ortaya koyduğu, Güney Afrika’nın bağımsız bir ulus olarak varlığını gayrimeşrulaştırmaya çalışan Hamas için bir vekil olarak hareket ettiği yönündeki karşı söylemini beslediği mahkeme salonunda işe yaramayacaktır. Mahkemenin kararından da anlaşılacağı üzere, mahkeme kararını yalnızca Hamas’ın 7 Ekim’de İsrail’e düzenlediği saldırı ve İsrail’in buna verdiği yanıtın “acil bağlamına” odakladı.
Güney Afrika’nın ikinci büyük hatası ise İsrail’in meşru müdafaa hakkını tanımayı akılsızca reddetmesiydi. Oxford Üniversitesi hukuk profesörü Vaughn Lowe, John Mortimer’in kurgusal Horace Rumpole’una fiziksel bir benzerlik taşıyan en yüksek mevkideki bir kral avukatı, işgalci bir güç olarak İsrail’in Gazze’de hiçbir şekilde kendini savunma hakkı olmadığını savunacak kadar ileri gitti.
Lowe’un açıklamaları, Güney Afrika’nın avukatlarının üçüncü bir hatasının altını çizerek, kazanma hırsıyla rakipleri tarafından kolayca hukuk dışına itilmelerine izin verdiklerini gösterdi. Duruşmanın ikinci gününde İsrail’in sözlü savunmalarını başlatan İsrail Dışişleri Bakanlığı hukuk danışmanı Tal Becker’in değindiği noktalardan biri de Lowe’un 2005 yılında etkili bir uluslararası ilişkiler düşünce kuruluşu olan Chatham House tarafından yayınlanan bir çalışmada tam tersi bir pozisyon almış olmasıydı:
Saldırının kaynağı, ister devlet ister devlet dışı bir aktör olsun, [meşru müdafaa] hakkının varlığıyla ilgisizdir”. “Bir tehdidi önlemek için güç kullanılabilir çünkü hiç kimse ve hiçbir devlet, hukuken pasif bir şekilde bir saldırıya maruz kalmak zorunda değildir.
Becker’in cevabı, İsrail’e uygulanan geçici tedbirlere ek olarak şu sonuca varan yargıçlar arasında açıkça yankı buldu:
Mahkeme, Gazze Şeridi’ndeki çatışmanın tüm taraflarının uluslararası insancıl hukukla bağlı olduğunu vurgulamayı gerekli görmektedir. Mahkeme, 7 Ekim 2023 tarihinde İsrail’e yapılan saldırı sırasında kaçırılan ve o tarihten bu yana Hamas ve diğer silahlı gruplar tarafından tutulan rehinelerin akıbeti konusunda ciddi endişe duymakta ve bu kişilerin derhal ve koşulsuz olarak serbest bırakılması çağrısında bulunmaktadır.
Ancak Güney Afrika’nın yaptığı tüm hatalar arasında en ciddi olanı Filistin’i davaya taraf olarak katmamasıydı. UAD’nin Hamas gibi devlet dışı aktörler üzerinde yargı yetkisi yoktur, ancak 2018’den bu yana Filistin, hem Batı Şeria hem de Gazze üzerinde yasal yargı yetkisine sahip mahkemeye çıkma hakkına sahip bir devlet olarak tanınmaktadır. Güney Afrika’nın tek başına hareket etmeye karar vermesinin nedenleri ne olursa olsun, Filistin’in yokluğu herhangi bir ateşkes kararının tek taraflı olacağı ve sadece İsrail için geçerli olacağı anlamına geliyordu. Sonunda bu sınırlama mahkeme tarafından kabul edilemez bulundu.
Bundan sonra nereye gideceğiz? Bir sonraki adım İsrail’in Şubat ayı sonunda UAD’ye bir ilerleme raporu sunmasını gerektiriyor. Raporun niteliğine bağlı olarak dava, Amerikan mahkemelerindeki keşif ve dava sürecine benzer uzun bir aşamaya girecek. Tam bir duruşma yapılmadan önce bu sürecin tamamlanması yıllar alabilir.
Bu arada, yine Lahey’de bulunan Uluslararası Ceza Mahkemesi de hem Hamas hem de İsrail hakkında bir soruşturma başlattı. UAD’den farklı olarak UCM, savaş suçlularını ve soykırım faillerini suçlama, tutuklama, yargılama ve hapsetme yetkisine sahiptir. Geçtiğimiz Mart ayında UCM Vladimir Putin hakkında tutuklama emri çıkarmıştı. İsrail’in Bibi Netanyahu ‘sunu ve Hamas’ın Yahya Sinwar‘ını, savaş çığırtkanlığı yapan ve kanun tanımayan pek çok yandaşlarıyla birlikte benzer bir akıbet bekliyor olabilir.
