Janet Biehl
Murray Bookchin’in (1921-2006) yaşam boyu süren projesi, yüzyıllardır süregelen devrimci sosyalist geleneği, içinde bulunduğumuz çağ için yenileyerek sürdürmeye çalışmaktı. İkinci Dünya Savaşı’ndan sonra Marksizmin başarısızlığıyla yüzleşen kendi kuşağından pek çok, belki de çoğu radikal sosyalist solu terk etti. Ancak Bookchin, kapitalizmin ve ulus devletin yerine insancıl ve işbirliğine dayalı toplumsal ilişkilere dayanan rasyonel, ekolojik özgürlükçü komünist bir toplum kurma hedefinden vazgeçmeyi reddetti.
Bu fikirleri terk etmek yerine, devrimi yeniden düşünmeye çalıştı. 1950’lerde yeni devrimci alanın fabrika değil şehir; yeni devrimci failin sanayi işçisi değil yurttaş; yeni toplumun temel kurumunun proletarya diktatörlüğü değil, yüz yüze demokraside yurttaşlar meclisi olması gerektiği ve kapitalizmin sınırlarının ekolojik olduğu sonucuna vardı.
Dahası Bookchin, modern teknolojinin çalışma ihtiyacını ortadan kaldırdığı (“kıtlık sonrası” olarak adlandırdığı bir durum), insanları toplumu yeniden inşa etmek ve demokratik özyönetime katılmak için özgürleştirdiği sonucuna vardı. Kentsel mahallelerde, kasabalarda ve köylerde meclislerin ve konfederasyonların oluşturulması için bir program geliştirdi ve bu programı hayatının çeşitli noktalarında eko-anarşizm, liberter belediyecilik veya komünalizm olarak adlandırdı.
1970’lerde yeni toplumsal hareketler – feminizm, ırkçılık karşıtlığı, komüniteryanizm, çevrecilik – ortaya çıkarak bu programın gerçekleşmesi için umutları arttırdı, ancak sonuçta yeni bir devrimci dinamik yaratmakta başarısız oldular. Bugün, 2015 yılında, radikal yurttaş meclisleri kavramı uluslararası sol arasında yeniden ilgi görmektedir. Bu yeni nesil için, Bookchin’in 1980’ler ve 1990’larda geliştirdiği temel programı ortaya koymayı öneriyorum.
Özgürlükçü Belediyecilik
Bookchin’in pek çok dinleyici ve okuyucuya savunduğu “Komünlerin Komünü” ideali, iki yüzyıldır devrimci tarihin bir parçasıdır: merkezi olmayan, devletsiz ve kolektif olarak kendi kendini yöneten komünler ya da konfederasyonlarda bir araya gelen özgür belediyeler ideali. 1790’ların başındaki sans-culottes ‘lar devrimci Paris’i meclisler aracılığıyla yönetmişlerdi. 1871 Paris Komünü “Komün’ün mutlak özerkliğinin Fransa’daki tüm yerel yönetimlere yayılması” çağrısında bulundu. On dokuzuncu yüzyılın önde gelen anarşist düşünürleri -Proudhon, Bakunin ve Kropotkin- komünlerin federasyonu için çağrıda bulunmuşlardır.
Özgürlükçü belediyecilik bu geleneğin bir ifadesi olarak tasarlanmıştır. Devlet gücünü elde etmek ve tepeden inme reformlar yapmak için bir parti makinesi oluşturmaya çalışmak yerine, Aristoteles’in iki bin yıl önce sorduğu ve tüm siyaset teorisinin temel sorunu olan soruyu ele alır: Komünal insan yaşamının zengin bir şekilde gelişmesini en iyi ne tür bir yönetim sağlar? Bookchin’in yanıtı: yetkilendirilmiş yurttaşların toplumsal yaşamlarını meclis demokrasisi yoluyla yönettikleri yönetim.
Bookchin’e göre şehir devrimci bir arenaydı, ideal yönetim ise yetkilendirilmiş vatandaşların meclis demokrasisi yoluyla toplumsal yaşamlarını yönettikleri bir yönetimdi.
Bookchin’e göre kent, geçmişte olduğu gibi yeni devrimci arenaydı; proletarya ve fabrika ile olan ilişkisi nedeniyle körleşmiş olan yirminci yüzyıl solu bu gerçeği gözden kaçırmıştı. Tarihsel olarak, Paris, St. Petersburg ve Barselona’daki devrimci faaliyetler en az işyeri kadar kentsel mahallelere de dayanıyordu. 1936-37 İspanyol Devrimi sırasında, anarşist Durruti Dostları “belediyenin gerçek devrimci hükümet” olduğunda ısrar etmişti.
Bookchin, bugün kent mahallelerinin eski sivil özgürlüklerin ve ezilenler tarafından verilen mücadelelerin anılarını barındırdığını; bu anıları canlandırarak ve bu özgürlükler üzerine inşa ederek, yerel siyasi alanı, sivil alanı, öz-bilinçli siyasi öz-yönetimin arenası olarak yeniden canlandırabileceğimizi savunuyordu.
Bizi yönsüz ve köksüz bırakan, bizi pasif tüketiciler haline getiren ulus devletler altında yaşamamıza neden olan modernitede, bugün sosyal yaşamın çoğunun önemsiz ve boş olduğuna dikkat çekti. Buna karşılık, sivil hümanizm geleneğinde duran özgürlükçü belediyecilik, aktif ve sorumlu vatandaş katılımına en yüksek değeri vererek ahlaki bir alternatif sunuyor. Siyaset profesyonellere bırakılamayacak kadar önemlidir, sıradan insanların işi olmalıdır ve her yetişkin yurttaş potansiyel olarak demokratik siyasete doğrudan katılma yetkinliğine sahiptir.
Meclis demokrasisi, kendi çıkarlarını düşünen bireylerden oluşan bir grubu müzakereci, rasyonel ve etik bir siyasi yapıya dönüştürebilen uygarlaştırıcı bir süreçtir. Özyönetim sorumluluğunu paylaşan vatandaşlar birbirlerine güvenebileceklerini ve birbirlerinin güvenini kazanabileceklerini fark ederler. Birey ve toplum karşılıklı bir süreç içinde birbirlerini karşılıklı olarak yaratırlar. Toplumsal yaşamın etik yaşam biçimlerine ve demokratik kurumlara gömülmesi hem ahlaki hem de maddi bir dönüşümle sonuçlanır.
Bookchin, siyasetin profesyonellere bırakılamayacak kadar önemli olduğunu, sıradan insanların işi olması gerektiğini ısrarla vurguluyordu.
Meclislerin zaten var olduğu yerlerde, özgürlükçü belediyecilik onların radikal potansiyellerini genişletmeyi amaçlar; daha önce var oldukları yerlerde onları yeniden canlandırmayı amaçlar; ve hiç var olmadıkları yerlerde onları yeniden yaratmayı amaçlar. Bookchin bu tür meclislerin nasıl yaratılacağına dair pratik tavsiyelerde bulunmuştur. 1996’da kendisiyle işbirliği içinde, çalışma grupları aracılığıyla kendi kendini eğitmekle başlayan bir astarda bunları özetledim.
Bu süreç, iktidarın mahallelere devredilmesi çağrısında bulunan programlarla belediye seçimleri için aday göstermeyi içerebilir; bunun mümkün olmadığı durumlarda, meclisler gayriresmi olarak oluşturulabilir ve manevi güç yoluyla kazanılmış iktidar elde etmeye çalışabilir.
Büyük şehirlerde aktivistler başlangıçta sadece birkaç mahallede meclisler kurabilir ve bu meclisler daha sonra diğer mahalleler için model teşkil edebilir. Meclisler gerçek bir fiili güç kazandıkça, vatandaşların katılımı artacak ve güçleri daha da artacaktır. Nihayetinde şehir tüzükleri veya diğer anayasalar, meclislerin yerel özyönetimdeki gücünü meşrulaştıracak şekilde değiştirilecektir.
Demokratik Siyasi Yaşam
Tipik bir meclis toplantısında, vatandaşlardan bir eylem planı geliştirerek veya bir politika belirleyerek belirli bir konuyu ele almaları istenir. Seçenekler geliştirir, her birinin güçlü ve zayıf yönlerini müzakere eder ve ardından oy çokluğuyla karar verirler. Mantıklı bir şekilde müzakere etme, barışçıl bir şekilde karar verme ve seçimlerini sorumlu bir şekilde uygulama süreci, vatandaşlarda demokratik siyasi yaşamla orantılı bir karakter yapısı -kişisel güçler ve sivil erdemler- geliştirir.
Rasyonel bir şekilde müzakere etme, barışçıl bir şekilde karar verme ve seçimleri sorumlu bir şekilde uygulama süreci, vatandaşlarda demokratik siyasi yaşamla orantılı bir karakter yapısı geliştirir.
Vatandaşlar, yeni siyasi topluluklarının hayatta kalmasının dayanışmaya, kendi ortak katılımlarına bağlı olduğu fikrini ciddiye almaya başlarlar. Yönetimlerinde haklara sahip olduklarını ama aynı zamanda toplumlarına karşı görevleri olduğunu anlamaya başlarlar ve hem hakların hem de görevlerin herkes tarafından paylaşıldığını bilerek sorumluluklarını yerine getirirler.
Makul bir nezaket hoşgörülü, işlevsel ve yaratıcı bir demokratik katılım için elzemdir. Yapıcı tartışma ve müzakere için bir ön koşuldur. Kişisel önyargıların ve kindarlığın üstesinden gelmek ve toplumun işbirlikçi doğasını korumak adına, kibir ve açgözlülük çağrılarına direnmek için vazgeçilmezdir.
Doğrudan demokrasinin bağlı olmadığı tek şey etnik homojenliktir: ne uygulamaları ne de erdemleri herhangi bir etnik grubun özel malıdır. Rasyonel bir demokratik yönetim, farklı etnik kökenlerden insanlar arasında karşılıklı anlayışın gelişip serpilebileceği kamusal alanlar sağlar: tarafsız prosedürleri, etnik grup üyelerinin kendi özel sorunlarını tartışma ortamında dile getirmelerine olanak tanır. Bu ortak bağlamda, tüm kültürlerden insanlar kendi kültürel varsayımları konusunda alçakgönüllülük geliştirebilir ve özellikle çevresel ve toplumsal kaygılara dayalı genel bir çıkar için ortak bir tanıma ulaşabilirler.
Meclislerin kararlarının rasyonel ve ekolojik standartlar tarafından yönlendirileceği umulmaktadır. Kamusal sorumluluk ahlakı, savurgan, dışlayıcı ve sorumsuz mal edinimini, ekolojik yıkımı ve insan hakları ihlallerini önleyebilir. Meclislerdeki yurttaşlar, Bookchin’in piyasa ekonomisine karşı ahlaki ekonomi olarak adlandırdığı şeyi yaratarak, ekonomik yaşamın işbirliği ve paylaşımın etik ilkelerine bağlı kalmasını bilinçli bir şekilde sağlayabilir.
Klasik sınır ve denge kavramları, kapitalizmin kâr peşinde koşarak genişleme ve rekabet etme zorunluluğunun yerini alacaktır. Topluluk, insanlara üretim ve tüketim düzeyleri için değil, toplumsal dayanışmaya yaptıkları olumlu katkılar için değer verecektir.
Yerinden Yönetim ve Konfederasyon
Demokratik özyönetimi desteklemek için belediye siyasi yaşamının daha küçük boyutlara indirgenmesi gerekecektir; büyük şehirlerin siyasi ve idari olarak yönetilebilir büyüklükteki belediyelere, mahallelere dağıtılması gerekecektir. Kentin fiziksel biçimi de merkezden uzaklaştırılabilir. Özgürlükçü belediyecilik, şehirleri merkezsizleştirerek ve teknolojik kaynakları ekolojik hatlar boyunca yeniden ölçeklendirerek, şehir ve ülkeyi yaratıcı bir dengeye getirmeyi önermektedir.
Demokratik özyönetimi desteklemek için belediye siyasi yaşamının daha küçük boyutlara indirgenmesi gerekecektir.
Ancak adem-i merkeziyetçilik otarşiyi varsaymaz. Herhangi bir bireysel topluluk, yaşam araçları için, kendi sınırları içinde bulunandan daha fazla kaynağa ve hammaddeye ihtiyaç duyar. Belediyeler, özellikle ekonomik hayatta, zorunlu olarak birbirlerine bağımlıdır. Ekonomik karşılıklı bağımlılık, rekabetçi piyasa ekonomisinin ya da kapitalizmin değil, toplumsal yaşamın bir fonksiyonudur; bu sadece bir gerçektir.
Bu nedenle örgütlü işbirliği gereklidir ve Bookchin bunu mümkün kılmak için konfederasyonun kurumsal biçimini, yani birkaç siyasi oluşumun şehir ya da bölge gibi daha büyük bir bütün oluşturmak üzere bir araya geldiği yanal bir birliği gerektirdiğini savunmuştur. Demokratikleşen mahalleler kendilerini konfederasyon içinde eritmezler, ancak ortak belediye veya bölgesel yaşamlarını ele almak için birbirlerine bağlanırken farklı kimliklerini korurlar.
Meclisler, meclislerin belirlediği politikaları koordine etmek ve yönetmek, aralarındaki farklılıkları uzlaştırmak (tabanın onayı ile) ve bunları uygulamak için konfederal bir konseye delegeler gönderir. Delegeler politika yapıcı değillerdir ancak kendilerini seçen meclislere karşı sorumludurlar ve zorunlu olarak görevlendirilmişlerdir, meclislerin takdirine bağlı olarak derhal geri çağrılabilirler.
Konfederal konseyler yalnızca idari ve yargısal amaçlar için vardır. Karşılıklı bağımlılığı ifade etmek ve karşılamak için bilinçli bir şekilde oluşturulmuş ve gücün aşağıdan yukarıya doğru akmasını sağlayan bu konseyler, devrimci “Komünler Komünü” hayalini somutlaştırmaktadır.
Topluluk Mülkiyeti
Özgürlükçü belediyeciliğin geliştirdiği ekonomik yaşam ne kamulaştırılmıştır (devlet sosyalizminde olduğu gibi), ne fabrika bazında işçilerin eline verilmiştir (sendikalizmde olduğu gibi), ne özel mülkiyete aittir (kapitalizmde olduğu gibi), ne de küçük mülkiyet kooperatiflerine indirgenmiştir (komüniteryanizmde olduğu gibi). Aksine, belediyeleştirilir– yani, yurttaş meclisleri biçiminde topluluk “mülkiyeti” altına yerleştirilir.
Tüm önemli ekonomik varlıklar kamulaştırılacak ve konfedere belediyelerindeki vatandaşlara devredilecektir. Topluluklarının ekonomik kaynaklarının kolektif “sahipleri” olan yurttaşlar, ekonomi politikalarını bir bütün olarak topluluğun çıkarları doğrultusunda formüle ederler. Yani, aldıkları kararlar, dar görüşlü ya da ticaret odaklı hale gelebilecek kendi özel işletmelerinin ya da mesleklerinin çıkarları tarafından değil, topluluğun ihtiyaçları tarafından yönlendirilecektir. Böylece belirli bir işyerinin üyeleri sadece o işyeri için değil, toplumdaki diğer tüm işyerleri için politika oluşturulmasına yardımcı olurlar; işçi, çiftçi, teknisyen, mühendis veya profesyonel olarak değil, vatandaş olarak katılırlar.
Meclis, on dokuzuncu yüzyıl komünist hareketlerinin düsturuna uygun olarak, maddi yaşam araçlarının bir belediyedeki tüm mahalleler arasında ve bir bölgedeki tüm belediyeler arasında herkesin yararına kullanılabileceği şekilde dağıtılması konusunda kararlar alacaktır: “Herkesten yeteneğine göre ve herkese ihtiyacına göre.” Topluluktaki herkes, yapabildiği iş ne olursa olsun, yaşam araçlarına erişebilecekti. Meclis, ihtiyaç düzeylerini rasyonel bir şekilde belirleyecekti.
Ekonomik hayat siyasi alana dahil edilecek, konfedere meclislerin kamu işlerinin bir parçası olarak özümsenecektir. Eğer bir belediye diğerlerinin zararına olacak şekilde kendi kendini meşgul etmeye çalışırsa, konfederasyon üyeleri bunu engelleme hakkına sahip olacaktı. Ne fabrika ne de toprak bir daha asla kendi özel çıkarları olan ayrı bir rekabet birimi haline gelemezdi.
Bookchin’in uzun süredir savunduğu gibi, bugün üretim teknolojileri, bir zamanlar insan emeği tarafından gerçekleştirilen görevlerin otomasyonu yoluyla boş zamanın muazzam bir şekilde genişletilmesini mümkün kılacak kadar gelişmiştir. Zahmet ve angaryayı ortadan kaldırmanın, konfor ve güvenlik içinde, rasyonel ve ekolojik olarak, yalnızca özel amaçlar için değil toplumsal amaçlar için yaşamanın temel araçları potansiyel olarak tüm dünya halkları için mevcuttur.
Günümüz toplumunda otomasyon, işsizlikten kaynaklanan yoksulluk gibi sosyal zorluklar yaratmıştır, çünkü şirketler üretim maliyetlerini düşürmek için makineleri insan emeğine tercih etmektedir. Ancak rasyonel bir toplumda, üretken teknolojiler sefalet yerine boş zaman yaratmak için kullanılabilir. Günümüzün teknolojik altyapısı, kapitalizmin zorunluluklarına hizmet etmek yerine yaşamın temel ihtiyaçlarını karşılamak ve zahmetli işleri ortadan kaldırmak için kullanılacaktır. Böylece erkekler ve kadınlar siyasi yaşama katılmak ve zengin ve anlamlı kişisel yaşamların tadını çıkarmak için boş zamana sahip olacaklardır.
Yurttaş Milisleri
Bookchin, giderek daha fazla belediye demokratikleştikçe ve konfederasyonlar oluşturdukça, bunların paylaştıkları gücün devlet ve kapitalist sistem için bir tehdit oluşturacağını gözlemlemiştir. Bu istikrarsız durumun çözümü, mevcut iktidar yapısı neredeyse kesinlikle özyönetimci yönetime karşı hareket edeceğinden, bir çatışmayı da beraberinde getirebilirdi. Ona göre meclisler yeni kazandıkları özgürlükleri korumak için silahlı muhafızlar ya da yurttaş milisleri oluşturmak zorunda kalacaklardır.
Bu açıdan, uluslararası sosyalist hareketin uzun süredir kabul ettiği, silahlı halkın, daimi ordulara alternatif olarak yurttaş milislerinin özgür bir toplum için olmazsa olmaz olduğu görüşünü takip etti. Örneğin Bakunin 1860’larda şöyle yazmıştı: “Eli silah tutan tüm yurttaşlar, gerektiğinde, evlerini ve özgürlüklerini savunmak için silahlanmalıdır. Her ülkenin askeri savunması ve teçhizatı komün tarafından yerel olarak ya da İsviçre veya Birleşik Devletler’deki milisler gibi bölgesel olarak örgütlenmelidir.”
Yurttaş milisleri sadece askeri bir güç değildir, aynı zamanda özgür yurttaşların gücünü gösterir, haklarını savunma kararlılıklarını ve yeni siyasi düzenlerine bağlılıklarını yansıtır. Yurttaş milisi ya da muhafızı, hem milis hem de yurttaş meclisi tarafından seçilen subaylarla demokratik bir şekilde örgütlenecek ve yurttaş meclislerinin yakın gözetimi altında varlığını sürdürecektir.
Bookchin’e göre, doğrudan demokrasinin varlığı devlet iktidarının “içini boşaltabileceği”, otoritesini gayrimeşrulaştırabileceği ve halkın çoğunluğunu yeni sivil ve konfederal kurumlara kazanabileceği için silahlı çatışmanın gereksiz olması mümkündür. Belediye konfederasyonları ne kadar büyük ve sayıca fazla olursa, ulus-devlete karşı ikili bir güç (Troçki’nin deyimiyle) ya da karşı güç oluşturma potansiyelleri de o kadar büyük olacaktır. Halkın iradesini ifade eden konfederasyon, iktidarın devredilmesi için bir kaldıraç oluşturacaktır.
Silahlı çatışma olsun ya da olmasın, iktidar devletten alınıp halkın ve onların konfedere meclislerinin eline geçecektir.
Silahlı çatışma olsun ya da olmasın, iktidar devletten alınıp halkın ve onların bir araya getirdiği meclislerin eline geçecekti. 1789’da Paris’te ve Şubat 1917’de Petrograd’da, devlet otoritesi devrimci bir çatışma karşısında basitçe çöktü. Görünüşte her şeye gücü yeten Fransız ve Rus monarşilerinin içi öylesine boşaltılmıştı ki, devrimci bir halk onlara meydan okuduğunda yıkıldılar.
Her iki durumda da en önemlisi, silahlı kuvvetlerin sıradan rütbeli askerlerinin devrimci harekete geçmesiydi. Bookchin bugün de mevcut silahlı kuvvetlerin devletin safından halkın safına geçmesinin hayati önem taşıdığını düşünüyordu.
Devrimci Anı Yakalamak
Bookchin sonraki yıllarda da bir devrimin başarıya ulaşması için tarihin devrimin yanında olması gerektiğini defalarca vurgulamıştır. Başarı her an mümkün değildir; bireylerin iradesinin yanı sıra büyük toplumsal güçlerin de iş başında olması gerekir.
Ancak çoğu zaman, ufukta bir devrim göründüğünde, insanlar buna hazır değildir. Bookchin’in deyimiyle “devrimci anlarda”, toplumsal ya da siyasi bir kriz patlak verdiğinde, insanlar öfkelerini ifade etmek için sokaklara dökülür ve gösteri yaparlar; ancak bir alternatifi somutlaştıracak devrimci kurumların varlığı olmadan, ne yapacaklarını merak etmek zorunda kalırlar. Devrimci bir an ortaya çıktığında, bunları yaratmak için artık çok geçtir.
Toplumsal krizlerin ne zaman gerçekleşeceğini tahmin etmek imkansızdır, bu nedenle özgürleştirici kurumlar devrim anından çok önce, özenli ve moleküler bir çalışmayla bilinçli olarak yaratılmalıdır.
Bookchin, toplumsal krizlerin ne zaman gerçekleşeceğini tahmin etmenin imkansız olduğunu, bu nedenle özgürleştirici kurumların devrimci andan çok önce, özenli ve moleküler bir çalışmayla bilinçli olarak yaratılması gerektiğini ısrarla vurgulamıştır. Öğrencilerini, yeni toplumun kurumlarını eskinin kabuğu içinde yaratmaya başlamaya teşvik etti, böylece kriz anında yerinde olacaklardı.
Rojava Devrimi’nin mimarları bu noktayı net bir şekilde anladılar. 2000’lerin başında, zalim Esad rejimi siyasi faaliyetleri yasaklarken bile, kadın sendikası Yekitîya Star ve PYD, PKK’nın yeni Demokratik Konfederalizm ideolojisine uygun olarak gizli örgütlenmeye başladı. Mart 2011’de Suriye ayaklanmasının başlamasıyla daha açık bir şekilde örgütlenmeye başladılar ve tam güçle ilerlediler: Batı Kürdistan Halk Konseyi (MGRK) mahallelerde, köylerde, ilçelerde ve bölgelerde konseyler oluşturdu.
Vatandaşlar bu alternatif kurumlara akın etti, öyle ki yeni bir düzey yaratıldı, gerçek vatandaş meclisi olan komüne ev sahipliği yapan konut sokağı. Esad rejiminin bölgeyi boşalttığı Temmuz 2012’de Rojava’nın devrimci anı gerçekleştiğinde, süreç bir yılı aşkın süredir devam ediyordu ve zemin hazırlanmıştı: demokratik konsey sistemi yürürlükteydi ve halkın desteğine sahipti.
Bundan sonraki zorluk sadece cihatçılara karşı savaşta hayatta kalmak değil, aynı zamanda gücün aşağıdan yukarıya doğru akmaya devam etmesini sağlamak olacaktır. Dünyanın geri kalanı için Rojava Devrimi, önceden hazırlık yapma ihtiyacı konusunda önemli bir ders sunuyor. Batılı aktivistler sık sık baskıyla karşılaşsalar da, Esad diktatörlüğünün acımasızlığı gibi bir şeyle karşılaşmıyorlar ve şimdi yeni kurumlar yaratmaya başlamak için görece özgürlüğe sahipler.
Güç Sorunu
Bookchin’in hayal kırıklığına uğradığı günümüz hareketlerinde, pek çok aktivist iktidarın kendisini kötücül bir kötülük, ortadan kaldırılması gereken ya da ahlaki açıdan kirli olduğu için kaçınılması gereken bir şey olarak görmektedir. Hayatının son dönemlerinde bu düşünceye şiddetle karşı çıkmış, iktidarın ne iyi ne de kötü olduğunda ısrar etmiştir. Önemli olan gücün var olup olmayacağı değil (her zaman var olacaktır), elitlerin elinde mi yoksa halkın elinde mi olduğu ve hangi amaç ve çıkarlar için kullanıldığıdır.
Bookchin’e göre asıl mesele iktidarın var olup olmayacağı değil (her zaman var olacaktır), elitlerin elinde mi yoksa halkın elinde mi olduğudur.
Bu noktayı 1936-37 İspanyol Devrimi’nden bir hikaye anlatarak örneklendirdi. Önceki on yıllarda İspanyol anarşistler güçlü bir devrimci kurum, dünyanın en büyük anarkosendikalist sendikası olan CNT’yi (Ulusal Emek Konfederasyonu) inşa etmişlerdi. 21 Temmuz 1936’da, Franco’nun generalleri İspanya Cumhuriyeti’ni askeri bir diktatörlük lehine yıkmak amacıyla İspanya’nın büyük bölümünü ele geçirirken, CNT tarafından örgütlenen Barselona işçileri silahlı milisler oluşturdu ve bazı yerlerde -özellikle Katalonya’da- gerici Franco’cuları geri püskürtmeyi başardı.
Ortalık durulduğunda işçiler ve köylüler Katalonya’da fiili iktidarı ellerinde tutuyorlardı. Fabrikalardaki ve kent mahallelerindeki işyerlerini kolektifleştirmişlerdi; kırsal kesimde toprağı kolektifleştirdiler; savunma, ikmal ve ulaşım işlerini yürütmek üzere özyönetim komitelerinden oluşan bir ağ kurdular. Bu aşağıdan yukarıya kurumlar gerçek bir devrimci hükümet oluşturdu. Bu kurumlar sayesinde işçiler ve köylüler iktidarı yok etmediler; kendi öz örgütlenmeleri ve askeri başarıları sayesinde iktidarı ellerinde tuttular. Bookchin’e göre bu, yirminci yüzyılın, hatta tüm devrimci tarihin en büyük devrimci anlarından biriydi.
İşçiler ve köylüler bu gücün nasıl yönetileceği konusunda rehberlik için CNT’ye başvurdular ve CNT 23 Temmuz’da Barselona yakınlarında konuyu tartışmak üzere bir meclis ya da plenum topladı. Bazı delegeler CNT’nin kolektifleri ve komiteleri devrimci bir hükümet olarak onaylaması ve comunismo libertario‘yu ilan etmesi gerektiğini hararetle savundu. Ancak diğerleri böyle bir hareketin “Bolşeviklerin iktidarı ele geçirmesi” anlamına geleceğini savundu. Bunun yerine, CNT’yi diğer tüm antifaşist partilerle -burjuva liberalleri, sosyalistler ve hatta Stalinistler- birleşmeye ve Katalonya’da bölgesel bir koalisyon hükümeti kurmaya çağırdılar.
CNT plenumu devrimci cesaretini kaybetti ve ikinci yolu seçti. Trajik bir şekilde, iktidarı fiili özyönetimden, gerçekte yeni bir bölgesel devlet olan koalisyon hükümetine devretti. Daha sonra bu Katalan devleti, eski polis güçlerini restore ederek ve hatta Stalinistlere serbest bir el vererek gücünü pekiştirdi. Stalinistler birkaç ay içinde işçi ve köylü komitelerini bastırdı, devrimi yıktı ve destekçilerini tutukladı.
Bookchin elbette 1936’nın Katalan anarşistlerinin ellerine fırsat geçtiğinde comunismo libertario ‘yu ilan etmeleri gerektiğini düşünüyordu. Ancak anarşist teori onlara halka dayanan halk iktidarını benimsemek yerine tüm iktidarı kötücül olarak reddetmeyi öğretmişti. Bookchin’in hayranlık duyduğu Durruti’nin Dostları, Temmuz 1936 devriminin başarısızlığını “somut bir program” eksikliğine bağlıyordu. Nereye gittiğimize dair hiçbir fikrimiz yoktu. Bolca lirizmimiz vardı; ama her şey söylendiğinde ve yapıldığında, işçi kitlelerimizle ne yapacağımızı ya da örgütlerimizin içinde patlak veren halk coşkusuna nasıl içerik kazandıracağımızı bilmiyorduk. Ne yapacağımızı bilmediğimiz için devrimi burjuvaziye ve Marksistlere bir tepside sunduk.”
Bookchin, özgürlükçü belediyecilik ile tam da 1936-37’de ihtiyaç duyulan özgürlükçü bir iktidar teorisi sunmaya çalışmıştı; Öcalan’ın Demokratik Konfederalizmi de öyle. Özgürlükçü iktidar teorileriyle donanmış olarak, gelecekte bu tür devrimci anların bir kez daha trajik bir şekilde kaybedilmeyeceğini umabiliriz.
Demokrasiyi Radikalleştirin!
Ulus devlet ve kapitalist sistem sonsuza kadar varlığını sürdüremez. Dünyanın dört bir yanında zengin ve yoksul arasındaki uçurum giderek derinleşiyor ve tüm sistem biyosferle çarpışma rotasında ilerliyor.
Kapitalizmin, diğer tüm hususları bir kenara bırakarak sermayenin büyümesi için kâr peşinde koşan “büyü ya da öl” zorunluluğu, hem sosyal açıdan hem de gezegenin yaşamı sürdürme kapasitesi açısından karşılıklı bağımlılık ve sınırın pratik gerçekleriyle kökten çelişmektedir. Küresel ısınma, deniz seviyelerinin yükselmesine, hava koşullarında felaketlere, bulaşıcı hastalık salgınlarına ve ekilebilir alanların azalmasına neden olarak şimdiden tahribata yol açıyor.
Bookchin’e göre seçim açıktı: ya insanlar demokratik, işbirliğine dayalı, ekolojik bir toplum kuracak ya da toplumun ekolojik temelleri basitçe çökecekti. Dolayısıyla Bookchin için siyaset ve yurttaşlığın yeniden kazanılması sadece özgür bir toplumun önkoşulu değil, aynı zamanda bir tür olarak hayatta kalmamızın da önkoşuluydu. Aslında ekolojik sorun, rekabetçi olmaktan ziyade işbirliğine dayalı, otoriter olmaktan ziyade demokratik, bireyci olmaktan ziyade komünal bir çizgide toplumun temelden yeniden inşasını talep etmektedir – her şeyden önce biyosferi tahrip eden kapitalist sistemi ortadan kaldırarak.
Bookchin, biyosferi koruma arzusunun rasyonel insanlar arasında evrensel olacağını ve topluluk ihtiyacının insan ruhunda var olduğunu, yüzyıllar boyunca sosyal kriz zamanlarında ortaya çıktığını düşünüyordu. Kapitalist ekonomiye gelince, iki yüzyıldan biraz daha eskidir. Ondan önceki karma ekonomide kültür, edinimci arzuları dizginlemiştir ve kıtlık sonrası bir teknolojiyle desteklenerek bunu bir kez daha yapabilir.
Rasyonel bir toplum talebi bizi rasyonel varlıklar olmaya çağırıyor – benzersiz insani potansiyellerimizi gerçekleştirmeye ve komünlerin komününü inşa etmeye. Pek çok yerde, eski demokratik kurumların günümüzün cumhuriyetçi devletlerinin sinesinde gizlendiğini ileri sürdü. Komün, belediye meclisinde gizlenmiş ve çarpıtılmıştır; bölge meclisi mahallede gizlenmiş ve çarpıtılmıştır; kasaba toplantısı ilçede gizlenmiş ve çarpıtılmıştır; ve belediye konfederasyonları kasaba ve şehirlerin bölgesel birliklerinde gizlenmiş ve çarpıtılmıştır.
Bu gizli kurumları ortaya çıkararak, yenileyerek ve var oldukları yerde inşa ederek ve olmadıkları yerde inşa ederek, demokratik, ekolojik, rasyonel ve hiyerarşik olmayan yeni bir toplumun koşullarını yaratabiliriz. İlham verici konuşmalarının pek çoğunu bu sloganla bitirmiştir: “Cumhuriyeti demokratikleştirin! Demokrasiyi radikalleştirin!”
Janet Biehl
Janet Biehl, Ecology or Catastrophe (Ekoloji ya da Felaket ) kitabının yazarıdır: The Life of Murray Bookchin ( 2015) adlı kitabın yazarıdır ve Oxford University Press tarafından yayımlanmıştır.
